Laten we beginnen bij het begin: wat gebeurt er in onze hersenen zodra we stress ervaren?
‘Stress is een trigger die een bepaalde lichamelijke reactie opwekt. Als je stress ervaart, wordt een bepaald deel van je hersenen – de amygdala – geactiveerd. Dat deel geeft een hormoon af, wat de hypothalamus activeert. Ook die geeft een hormoon af dat op zijn beurt de bijnieren activeert, waarna die weer het hormoon cortisol uitscheiden. Dat hormoon wordt ook wel het stresshormoon genoemd, want hierdoor ervaar je een stressgevoel.’
Is cortisol schadelijk voor het lichaam?
‘Wel als het zich op gaat stapelen in de hersenen. Dat gebeurt als je langere tijd gestrest bent. Een teveel aan cortisol kan hersencellen doden en op de hele lange termijn de hersenen zelfs laten krimpen. De kortetermijneffecten zijn een verminderde concentratie, verwarde gevoelens, niet helder kunnen denken en problemen met slaap en geheugen.’
Dat klinkt niet goed. Wat is het evolutionaire nut van stress dan?
‘Stress heeft van oorsprong een levensreddende functie. Als er namelijk gevaar optreedt, wordt naast cortisol ook adrenaline – eveneens een stresshormoon – geactiveerd. Samen zorgen ze voor de zogenoemde fight, flight or freeze-respons: vechten, vluchten of stokstijf stil blijven staan. Om in te schatten wat je moet doen, gaat je lichaam bijvoorbeeld zoveel mogelijk bloed rondpompen naar plekken in het lichaam zodat je scherper kunt zien of harder kunt rennen. Het lastige is alleen: vroeger was dat gevaar bijvoorbeeld een leeuw die ons kon aanvallen, daar hoeven we nu niet meer bang voor te zijn. De respons blijft, maar nu krijgen we stress van onze gedachten. En daar kun je niet zomaar van wegrennen.’
Mindful op de werkvloer
Mindfulness kan de mentale gezondheid van werknemers verbeteren, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in de Health Promotion Journal of Australia. De proefpersonen, medewerkers in de Australische publieke sector, ervoeren na een mindfulness trainingsprogramma van acht weken minder stress en minder emotionele uitputting. Ook konden ze stresstriggers sneller herkennen, zich hier makkelijker van losmaken en voelden ze zich kalmer op de werkvloer.
Wat hebben we nu nog aan stress?
‘Je hebt een bepaalde mate van stress nodig om te functioneren. Een gevoel van lichte spanning zorgt voor meer focus en een bepaald soort enthousiasme, die je prestaties juist ten goede kunnen komen. Je moet niet willen streven naar een stressniveau van nul, dat kun je ervaren als verveling of lamlendigheid.’
Wanneer verandert een gezonde dosis spanning in overspannenheid of een burn-out?
‘Stress is te veel als je er symptomen van ondervindt die niet meer weggaan en die je ervaart als een last, bijvoorbeeld niet in slaap kunnen vallen. We spreken van een burn-out als de symptomen van stress ervoor zorgen dat je geen leuke dingen meer wil doen en niet meer kunt deelnemen aan normale, dagelijkse activiteiten. Je lichaam kan hier niet meer de energie voor vinden.’
